JAN MIODEK
Rzecz o języku
Przykryto czy dokonano przykrycia?
Już kilkadziesiąt lat temu prasoznawcy – z Marią Kniagininą i Walerym Pisarkiem na czele - pisali o strukturach analitycznych – znamiennej cesze stylu dziennikarskiego. I ja poświęciłem im jeden z pierwszych swoich referatów, wygłoszony na zjeździe studenckich kół naukowych w Krakowie, a do podjęcia tego tematu namówił mnie mój akademicki nauczyciel Franciszek Nieckula, dzięki któremu wybrałem seminarium magisterskie prof. Stanisława Rosponda i ostatecznie zostałem językoznawcą. Instytutowy zaś kolega Janusz Anusiewicz poświęcił analityzmom swą rozprawę doktorską.
Czym są owe struktury analityczne? – To opisowe, najczęściej dwuelementowe konstrukcje, którym znaczeniowo odpowiadają postacie jednosłowne: fakt powrotu – powrót, w kolorze czarnym – czarny, ulec pogorszeniu – pogorszyć się, ulec spaleniu – spalić się, doznać złamania – złamać, dokonać kradzieży – ukraść, dokonać otwarcia – otworzyć, oddać skok – skoczyć, oddać strzał – strzelić.
Nietrudno się domyślić, że nasycone są nimi (a i przesycone – dopowiedzmy sarkastycznie!) wszelkiego typu teksty oficjalne – z urzędowymi na czele. Obiektywnie trudno nie stwierdzić ich przydatności w tego typu sytuacjach komunikacyjnych. Żeby nie być gołosłownym: w prozaicznych, codziennych sytuacjach życiowych bez przerwy coś otwieramy – drzwi, okna, szafy, szuflady, ale już o otwarciu czegoś wyjątkowego, np. igrzysk olimpijskich, można analitycznie powiedzieć czy napisać, że dokonano uroczystego ich otwarcia, choć – oczywiście – zdanie uroczyście otworzono igrzyska olimpijskie jest całkowicie poprawne.
Bronię też sprawozdawców sportowych, gdy używają analitycznych zwrotów oddać skok, oddać strzał, choć wielu językoznawców widzi w tych zdaniach kalki niemieckich połączeń (einen) Sprung, Schuss abgeben, a prof. Witold Doroszewski pisał w roku 1964: „Nie należy urągać pięknym czynom sportowym, nazywając je takim wyrażeniem jak oddawać skok (...) Pozostaje zawsze możliwość najprostsza: ten a ten skoczył tyle a tyle metrów”. – Niby tak, ale gdy ktoś leci w powietrzu ponad 200 metrów? Czy ot tak sobie skoczył? – Bronię więc w tym wypadku struktur analitycznych!
Naturalnie, grzeszą one często stylistyczną sztampą. Powielane w nieskończoność, irytują. Pamiętam z czasów PRL-owskich rubryki milicyjne w gazetach, w których tylko i wyłącznie pisano: dokonał kradzieży, dokonał włamania, doznał złamania, uległ poparzeniu, uległ spaleniu (ostatni zwrot – pamiętam – zabrzmiał okropnie w zdaniu: „W wyniku pożaru uległa spaleniu czteroletnia dziewczynka”).
Podkpiwaliśmy więc ze struktur analitycznych ze wspomnianym Doktorem Nieckulą, obwieszczając często po odbytych zajęciach: „No to teraz dokonamy zmielenia kawy” (młodym wyjaśniam, że kawę rzeczywiście trzeba to było zemleć - albo w sklepie, albo w domu, bo sprzedawano ją paczkach, ale w postaci ziarnistej).
A przypomniało mi się to wszystko, gdy przed paroma dniami usłyszałem w prozaicznej rozmowie radiowej: „Dokonano przykrycia tego domu nowym dachem”. Czyż nie prostsza i naturalniejsza byłaby informacja, że „dom przykryto nowym dachem”?!
Jan Miodek
Wskaźnik Bogactwa Narodów, wiemy gdzie jest Polska
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
